شهرستان جاسک

شهرستان جاسک یکی دیگر از شش شهرستان بندری استان هرمزگان است که به علت واقع شدن در انحنای جغرافیایی هرمزگان و مجاورت با دریایی مکران و تنگه هرمز از گذشته تا عصر حاضر دارای اهمیت بوده است. موقعیت طبیعی این شهرستان آنرا عهده‌دار نقش‌های تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خاصی نموده است. شهرستان جاسک با مساحتی در حدود 2/16136 کیلومتر مربع، 2/24 درصد کل مساحت استان هرمزگان را به خود اختصاص داده است. كل جمعيت شهرستان جاسك بر اساس آخرين سرشماري نفوس و مسكن در سال 1375 خورشيدي 56214 نفر بوده است كه از اين تعداد 7/26 درصد در نقاط شهري و 3/83 درصد در نقاط روستائي ساكن بوده اند . تراكم جمعيت براساس آمار مذكور بطور متوسط 15/4 نفر در هر كيلومتر مربع بوده است .

الف) آبهاي زير زميني

از نظر آبهاي زير زميني شهرستان جاسك وضعيت مطلوبي نداشته و مطالعات انجام شده حاكي از بالا بودن ميزان الكتروليت و شوري آن است . وضعيت سفره هاي آب زير زميني منطقه نيز به واسطه مجاورت با ضخامت كم آبرفتها از نظر آبدهي بسيار ناچيز و نيز به دليل وجود املاح نمكي در اعماق پائين تر از كيفيت كاملاً نامطلوب برخوردار است . در مناطق شمال و شمال غربي (بشاگرد) كه وضعيت بارش كما بيش بهتر و بيشتر از مناطق ساحلي جنوبي و غربي گزارش گرديده است به دليل وجود طبقات سخت و غير قابل نفوذ ، آبهاي زير زميني كاملاً سطحي و كم عمق بوده و وسعت و دامنه چنداني ندارد . در حال حاضر آب شرب شهرجاسك از محل آبهاي زير زميني واقع در آبخانه مجاور رودخانه جگين تأمين مي گردد كه توسط خط انتقال آب به مخازن زير زميني و منتقل و تخليه و پس از طريق پمپاژ در شبكه آب شهري توزيع ميگردد . اين آب داراي كيفيت نامناسب با ميزان سختي + 500 و   EC   + 2000گزارش گرديده است .

ب )  آبهاي سطحي

شهرستان جاسك به علت كمي نزولات آسماني ، فاقد رودخانه دائمي است و كليه رودخانه هاي آن فصلي و اتفاقي هستند . مهمترين اين رودخانه ها عبارتنداز :

1ـ حوزه آبريز جگين

2ـ حوزه آبريزگابريگ

3ـ حوزه آبريز سـديچ

4ـ حوزه هاي آبريزكوچك ساحلي ( بهمدي ، تفركن ، كوئيك ، جاسك كهنه ، چلپي ، گوان ، گنگان ، گيگن )

گفتني است از مجموعه كل آبهاي سطحي كه درمنطقه جاسك جريان دارد مقدار كمي از طريق احداث سدها و بندهاي خاكي مورد بهره برداري كشاورزي و آبياري ديمي نخلستان ها قرار مي گيرد و مابقي وارد دريا مي شود .

ـ پوشش گياهي ، مراتع و جنگلها :

پوشش گياهي هر منطقه ناشي از شرايط آب و هوايي آن منطقه تشكيل مي گردد و به همين جهت منطقه جاسك بدليل فقر مضاعف آب و شدت گرمي هوا از نظر پوشش گياهي كاملاً فقير است .

گياهان آن منحصر است به گياهاني كه در نقاط كم آب و خشك مي رويند و عمدتاً شامل انواع بوته هاي بياباني كنار ، كهور ، كرت ، گز ، توج، كلير ، و كرگ و ساير درختچه هايي است كه در برابر كمبود آب از خود مقاومت نشان مي دهند . مساحت جنگل هاي طبيعي شهرستان جاسك حدود 32200 هكتار برآورد گرديده است كه حدود 8200 هكتار آن مخروبه و رو به زوال مي باشد . مساحت مراتع متوسط و ضعيف آن 11500 هكتار است كه حدود 7500 هكتار آن را تپه هاي شني و ماسه زار تشكيل مي دهد . كل زمين هاي حاصلخيز و زير كشت شهرستان 1860 هكتار بوده كه 1353 هكتار آن باغات و 507 هكتار آن را زمينهاي زراعي در بر ميگيرد . تا پايان سال 1382 زمينهاي زراعي شهرستان به ميزان 370 هكتار كاهش يافت و بيش از 900 هكتار از زمينهاي باغي در نتيجه عدم آبياري بلا استفاده گرديده است .

ب) تقسيمات سياسي ، ويژگيهاي انساني ، اوضاع اجتماعي و اقتصادي

ـ تقسيمات سياسي

از لحاظ سياسي شهرستان جاسك بر اساس آخرين تقسيم بنديها داراي دو/2 بخش : الف ـ بخش مركزي  ب :  بخش ليردف و مشتمل بر 5 دهستان : جاسك كهنه ، سورك ، گابريگ ، گنگان و پیوشک  است . در تقسيمات سياسي رژيم پهلوي ، بندر جاسك بعنوان يكي از بخشهاي وابسته به شهرستان بندرعباس و جزئي از استان هشتم محسوب مي شده است . اين منطقه كه قبلاً نامهاي متعددي داشته است از سال 1320 شمسي رسماً « جاسك » ناميده شد و بدواً تحت كنترل و نظارت فرمانداري كل بنادر و سپس با تشكيل استان هرمزگان به عنوان يكي از بخشهاي تابع شهرستان بندرعباس اداره مي شد و سرانجام در سال 1366 شمسي بر اساس مصوبه شماره 5737/ت 827 مورخه 12/10/66 هيأت دولت به عنوان شهرستان شناخته شد .

2ـ ويژگيهاي انساني ( جمعيت ، نژاد ، شغل و زبان )

از جمعيت دقيق شهر جاسك از گذشته هاي دور اطلاع دقيقي در دست نيست اما با بررسي متون تاريخي جمعيت ساكن در شهر جاسك بدين صورت ذكر شده است :

ـ سال 1299 خورشيدي 900 نفر

ـ سال 1310 خورشيدي 1500 نفر مشتمل بر 28 خانه سنگي كوچك و 75 باب خانه حصيري و چوبي موسوم  به كپر و كرگين

ـ سال 1312 خورشيدي 2000 نفر

ـ سال 1335 خورشيدي 1078 نفر  ( اولين سرشماري عمومي)

ـ سال 1345 خورشيدي 927 نفر  ( دومين سرشماري عمومي )

ـ سال 1355 خورشيدي 3731 نفر  ( سومين سرشماري عمومي )

ـ سال 1365 خورشيدي 6293 نفر  ( چهارمين سرشماري عمومي )

ـ سال 1375 خورشيدي 9067 نفر  ( پنجمين سر شماري عمومي )

كل جمعيت شهرستان جاسك بر اساس آخرين سرشماري نفوس و مسكن در سال 1375 خورشيدي 56214 نفر بوده است كه از اين تعداد 7/26 درصد در نقاط شهري و 3/83 درصد در نقاط روستائي ساكن بوده اند . تراكم جمعيت براساس آمار مذكور بطور متوسط 15/4 نفر در هر كيلومتر مربع بوده است .

بر اساس آمار سال 1381 كل جمعيت شهرستان معادل 77146 نفر بوده است كه 33654 نفر در بخش مركزي و 32549 نفر در بخش بشاكرد سكونت داشته اند . جمعيت مركز شهرستان در اين سال 11000 نفر و تعداد كل آبادي ها معادل 650 آبادي ذكر شده است كه از اين تعداد آبادي ، 449 آبادي داراي سكنه و مابقي  خالي از سكنه مي باشند . از اين رو قريب 60% از جمعيت شهرستان در نقاط روستائي و 40% باقي مانده در نقاط شهري ساكن شده اند .

بررسي آماري جمعيت و پراكندگي آن در شهرستان جاسك حاكي از آن است كه ميزان تراكم و تمركز نسبي آن بسيار اندك ، فاصله آباديها عموماً از يكديگر زياد ، و داراي اختلافات فاحش با ساير نقاط است . لذا توزيع و پراكندگي جمعيت نامتعادل بوده و از امكانات و منابع موجود بهره گيري ضعيفي بعمل آمده است كه در نهايت منجر به تحليل جمعيت و جذب آنها به مراكز شهري گرديده است . از كل جمعيت شهرستان طي سال 1375 ( يعني رقم 56214 نفر ) تنها تعداد 10103 نفر شاغل بوده اند كه از اين ميان 02/55 درصد در بخش كشاورزي ، 43/8 درصد در بخش صنعت و 54/36 درصد در بخش خدمات اشتغال داشته اند . در حال حاضر اكثر جمعيت شاغل بدليل خشكسالي مفرط منطقه ، كاهش آمار صيدوصيادي و گرماي مفرط درياو خشكي به فعاليتهاي غير توليدي وعموماً به مشاغل كاذب روي آورده اند .

در سال 1387 باستناد مصوبه دولت محترم منطقه بشاکرد از بندرجاسک منتزع گردید و به عنوان شهرستان مستقل قلمداد گردید. در نتیجه بر اساس سرشماری نفوس و مسکن در سال 1385 خورشیدی جمعیت ساکن در حوزه شهرستان جاسک تعداد 46690نفر و تعداد خانوارهای ساکن در حوزه 9526خانوار اعلام که از این تعداد خانوار ، 7107خانوار روستائی و 2419خانوار ساکن در مرکز شهرستان می باشند .

در گذشته نه چندان دور بيكاري در منطقه كمتر به چشم مي خورده است و بلكه بعنوان يك ارزش نامطلوب و پديدة زشت انگاشته مي شد و تقريباً تمام كساني كه قادر به انجام كار بودند به نحوي در توليد مشاركت داشتند . مردان در بخشهاي مختلف كشاورزي ، ماهيگيري ، دريانوردي و تجارت فعال بودند و زنان نيز علاوه بركارهاي روزمره در ساير اوقات به توليد صنايع دستي و سنتي اشتغال داشتند و بخشي از نيازمنديهاي خود را خود تهيه و تأمين ميكردند . اما در شرايط فعلي اين توازن و تعادل به هيچ وجه مشهود نيست و بلكه آمارهاي رسمي دقيقاً مبين افزايش نرخ بيكاري در منطقه بندرجاسك است . نرخ بيكاري شهرستان جاسك براساس سرشماري سال 1385 رقم 6/29 درصد را نشان مي دهد.

نژاد مردم منطقه «بلوچ» و گويش رايج بلوچي ، بشاكردي و بندري و زبان رسمي آنان فارسي است . صددرصد مردم مسلمانند كه قريب 60 درصد آنان اهل سنت و حدود 40درصد شيعه مذهب اثني عشري هستند .

اوضاع اجتماعي و اقتصادي

متأسفانه شرايط سخت زندگي امروزي و وجود تنگناهاي بيشمار كه عمدتاً در نتيجه خشکسالی و رکود اقتصادی سالهای اخیر اخير بروز كرده است امان از مردم منطقه بريده است . واقعيت اين است كه براي اكثر مردم منطقه جاسك تأمين معيشت بسيار سخت و پرمشقت گرديده است ، و اين سختي روزگار شديداً روابط اجتماعي را متزلزل كرده است . قتل ، خو.دكشي ، چاقوكشي ، بزهكاري ، قاچاق ، آدم ربائي ، سرقت ، عدم احترام به قوانين اجتماعي و غيره كه تا چند دهة پيش هرگز مصداق و جلوة چنداني نداشت اكنون كاملاً عام و فراگير شده است . جوانان جوياي كار به بخش صيد و صيادي هجوم آورده اند و اين امر سبب بروز تراكم و ازدهام دراين بخش گرديده است . بنابراين بطور قطع و يقين بسياري از اين پديده هاي زشت و قبيح كه امروزه شيرازه زندگي اجتماعي و روابط نيك اجتماعي گذشته را دستخوش تغيير و تحول كرده است ريشه در مسائل اقتصادي و معيشتي مردم دارد . بطور كل اقتصاد منطقه بندرجاسك بر سه محور استوار است : 1ـ شيلات و صيادي 2ـ كشاورزي و دامپروري 3ـ خدمات بازرگاني و تجاري

1- بخش صيد و صيادي ـ شيلات

بندرجاسك با دارا بودن 220كيلومتر مرز آبي و بالغ بر7/هفت حوزة صيادي شامل : الف ) حوزة كوه مبارك ب ) حوزة جاسك پ) حوزة گوگسر ت) حوزة جگين س) حوزه گابريگ ج) حوزه سديچ چ) حوزة ميداني داراي مستعدترين و گسترده ترين حوزه هاي صيادي كشور است . اكثر قريب به اتفاق مردم منطقه خواه بطور مستقيم و خواه بطور غير مستقيم از طريق صيد وصيادي و فعاليت هاي مكمل آن امرار و معاش مي نمايند قريب 85% از نيروي كارآمد و فعال منطقه را ماهيگيران وصيادان تشكيل ميدهند . اشتغال اين بخش عظيم از نيروي كاردر امر صيدو صيادي نشانگر اهميت

اين حرفه در وضعيت معيشتي مردم جاسك و منطقه است . براساس آمار اعلام شده ازسوي شيلات جاسك تعداد شناورهاي صيادي منطقه مشتمل بر288فروند موتورلنج 254 فروند قايق موتوري صيادي است كه اين ميزان بدليل هجوم جويندگان كار از ساير بخش هاي ساقط شده توليدي منطقه ( مانند دامداري و كشاورزي ) ساليانه روبه رشد و افزايش است بطوريكه در نتيجه محدوديت منابع موجبات بروز مشكلات عمده و جبران ناپذير به اين بخش را فراهم آورده است . ازطرف ديگر شهرستان جاسك از نظر زيستگاههاي آبزيان دريائي غني و سرشار ارزيابي گرديده است .

وجود خوره هاي متعدد و جنگل هاي حرا و نيز سواحل گسترده و وسيع اين منطقه را از حيث تكثير و پرورش آبزيان در كل استان و بلكه در كل كشور ممتاز و مثال زدني كرده است .

در حوزه غرب جاسك شش خور عمده بنام هاي خورجاسك ، خور تفركن ، خور گنگان ،  كوه مبارك ، بونجي و كوارو و پانزده خور ديگر در حوزه شرق بنام هاي خور هيلرو ، هشدان ، چاهرو ، كرگيني ، شهرنو ، خلاصي ، دراج سر ، كهنه خور ، نوخ تراش ، نيزه اي ، گابريگ ، سديچ ، ميداني ، كرتي و كنتاني وجود دارد كه زيست گاه مناسب انواع گونه هاي آبزيان و علي الخصوص ميگوي مولد جاسك ( ميگوي سفيد هندي ) محسوب ميشوند . بخش صيد وصيادي علي رغم دارا بودن قابليت هاي متنوع از حيث ايجاد اشتغال و كسب و درآمد ، متأسفانه بدلايل متعدد رشد و پيشرفت مناسب و خوبي نداشته است و باعث مشكلات متعدد گرديده است كه ذيلاً به برخي از آنها اشاره مي كنيم :

1ـ عدم وجود تشكل يا مجمع صنفي توانمتد تحت عنوان « اتحاديه فراگير و جامع صيادي » بمنظور دفاع از حقوق جامعه صيادي.

2ـ افزايش هزينه هاي صيد و صيادي اعم از ادوات صيادي و يا مراكز خدمات صيادي

3ـ استحصال بي رويه از منابع دريائي علي الخصوص توسط كشتي هاي صيد صنعتي

4 ـ كاهش صيد بدليل بروز خشكسالي و فقدان بارش و به تبع آن گرمي آب و افزايش شوري آن

5ـ عدم وجود برنامه مدون و مشخص در مجموعه شيلاتي استان

6ـ بي ثمر ماندن و عقيم ماندن طرحهاي شيلاتي و عدم نظارت اصولي بر روند اجراي طرحهاي شيلاتي

7ـ عدم وجود امكانات بندري و پناهگاه و لنگر گاه مخصوص صيادي (اخيراً سه لنگرگاه در منطقه در دست ساخت است )

8 ـ عدم كنترل و نظارت در امر عمل آوري و بازاريابي محصولات دريائي

9ـ افزايش حجم بدهي هاي صيادان به بانكها و عدم حمايت از صيادان در دفاع از مطالبات خود

10 ـ عدم اجازه بهره برداري از منابع دريائي منطقه مانند ميگو در فصول مجاز

11ـ عدم حمايت از صنايع مكمل و جانبي شيلاتي مانند سردخانه ها و يخسازيها و مجتمع هاي عمل آوري

12ـ عدم ايفاي تعهدات از ناحيه دولت در پرداخت حق يارانه اي تسهيلات اعطائي به صيادان

آمار نشان ميدهد در سال 1381بندرعباس 19% ، قشم 18% ، ميناب 11% ،   جاسك16%  ، از كل صيد استان را دراختيار دارند مقدار آنها به ترتيب 13387تن ، 24505تن ، 7570تن ،   10804تن  مي باشد كه در مقايسه با دو سال قبل از آن شهرستان ميناب 3% و جاسك 40% كاهش صيد و قشم 26% و بندرعباس5% افزايش صيد دارند . 

2ـ بخش كشاورزي و دامپروري

كشاورزي به علت كمبود اراضي مستعد زراعي در منطقه جاسك رونق چنداني ندارد و اكثراً به صورت ديمي و يا با استفاده از روش هاي ابتدائي انجام مي گيرد . براساس برآوردهاي مراكز كارشناسي و اطلاعات جهادكشاورزي جاسك مجموعه زمين هاي زراعي و باغي منطقه بالغ بر پنج هزار هکتار است که 4500هکتار آن در دشت جگین واقع شده و طی سالهای اخیر 2000هکتار ان زیر کشت محصولات گرمسیری قرار گرفته است .

بخش عمده سطح زير كشت زراعي و باغي به نخلستانها ، مركبات ( ليمو و پرتقال ) و تنباكو و نيز انواع صيفي جات و سبزيجات اختصاص دارد . در برخي مناطق حوزه شرق جاسك طي سنوات اخير كشت و نگهداري موز تا حدودي رواج يافته است . سطح كل زير كشت در منطقه جاسك 1860 هكتار اعلام گرديده كه ازاين ميزان 1353هكتار باغي و 507هكتار زراعي مي باشند . طي سالهاي اخير بدليل كمبود بارندگي سطح زير كشت مذكور به رقم 770هكتار تقليل يافته كه حدود 460هكتار آن زراعي و 310هكتار به باغات اختصاص دارد . حدود 50% از محصولات زراعي منطقه تنباكو ، قريب 30% گوجه فرنگي و 20% باقي مانده به انواع سبزيجات و علي لاخصوص پياز تعلق مي گيرد . بيش از 89% باغات منطقه به نخلستانها خرما و بقيه به مركبات اختصاص دارد . طي 6سال اخير بدليل فقر مفرط بارندگي و كاهش شديد نزولات آسماني ، كشاورزي منطقه روبه فنا و نابودي نهاده است و بيش از دو سوم نخلستانها و مركبات منطقه خشكيده و غير قابل بهره برداري شده اند ، و در صورت استمرا اين وضعيت طي يكي دو سال آينده مي توان پيش بيني كرد كه بالغ بر90% كشاورزي منطقه از بين خواهد رفت .

دامداري و دامپروري در منطقه جاسك همانند كشاورزي وابستگي اجتناب ناپذير با وضعيت مراتع و ميزان بارندگي دارد اما در عين حال بدليل محدوديتهاي توليد محصولات كشاورزي ، دامداري از اهميت بيشتري برخوردار است . در مناطق كوهستاني و همچنين در نواحي ساحلي نگهداري تعدادي دام توسط خانواده هاي روستائي معمول و رايج است . دامهاي موجود در اين منطقه اختلاطي از نژادهاي سيستاني و بومي هستند . براساس آمار اعلام شده از سازمان جهادكشاورزي شهرستان جاسك طي سنوات اخير آما جمعيت دامي شهرستان به شرح زير است .

• ـ بز و گوسفند 104360  رأس
• ـ گاو  4500  رأس
• ـ شتر  3600  نفر
• ـ مرغ بومي  6600  قطعه

3 ـ بازرگاني و تجارت

درگذشته نه چندان دور در فاصله سالهاي 1341 تا 1345 براساس مصوبة شماره 44500 دولت وقت مبني بر صدور مجوز عبور و مرور مجاز از مرزهاي آبي و خاكي كشور و متعاقباً بدنبال مصوبه شماره 44511 (همان سال) در رابطه با احراز سكونت سكنه جاسك باتوجه به موقعيت جغرافيائي و سوق الجيشي منطقه مرزي جاسك ، شهرجاسك مرز مجاز خروج مسافر با استفاده از گذرنامه مرزي شناخته شد و از همان سال فعاليت  قانوني و رسمي مبادلات مرزي در قالب هديه و سوغات از هر دو طرف آغاز گرديد . در نتيجة آمد و شد تعداد زيادي از سكنه به كشورهاي حاشيه خليج فارس و ورود و خروج كالاهاي مختلف ، در فاصله سالهاي 1350 الي 1360 همواره دراكثر ماههاي سال تعداد بالغ برده شناور باربري در كنارة جاسك لنگر مي انداختند و با استفاده از امكانات اوليه تخليه از طريق گمرك و اسكله فرسودة باقي مانده از عصرانگليسي ها اقدام به ترخيص اجناس مي كردند . اين فعاليتهاي تجاري كه منشا رونق تجارت و كارو كسب عمومي مردم منطقه بود از سال 1361 بنابر عللي دچار وقفه و ركود و سپس توقف كامل گرديد كه اين وضعيت كماكان تا به امروز ادامه دارد . در حال حاضر بخش تجارت علي رغم دارا بودن زمينه ها و امكانات و تأسيسات بندري لازم و علي رغم وجود شناورهاي كافي جهت نقل و انتقال كالا متأسفانه مورد اهتمام و التفات نيست .